مرنا ژیانێ، ل به‌ر سته‌مكاریا گه‌ڤێن ئه‌ڤرۆ
جوان عزه‌ت
به‌شێ ئێك
ئه‌گه‌ر ل بیرا هه‌وه بهێت، ده‌مێ ل بهارا سالا 1991 هیڤى و خوزیا تاكێ كورد ئه‌و بوو، دێ كه‌نگى گه‌لێ كورد ل به‌ر زولم و سته‌مكاریا رژێما به‌عس رزگاربیت! مه به‌رده‌وام شه‌ر ژ بۆ ئازادیا جۆگرافیێ دكر، بۆ هندێ دا ژ ده‌ستێ داگیركاریێ بهێنه ده‌ر، به‌لێ مخابن ئه‌وا ئه‌ڤرو رویدده‌ت هنده‌ك ئیستگه‌هێن دى یێن جودا ل به‌ر كناریێن ژیانێ دیاردبن، كو ئێدى تاك ل به‌ر زولما په‌یداكرنا نانێ ژیانێ، سه‌قامگیریا ژیانێ و چاره‌نڤیسێ ژیانێ دنالینن، چونكو پشت گه‌رمیا ڤى تاكى هه‌ر ب دوهى یا گه‌رم بوو، به‌لێ ئه‌ڤرو دیاربوو تاك د ناڤبه‌را دابرنا دوهى و ئه‌ڤرو دا دژیت، له‌ورا وه‌كى بوونه‌وه‌ركێ نه‌گونجایى یێ تێكهه‌لى دوو قوناغان بووى به‌رده‌وام كه‌ڤیته ناڤ ناله‌بارى و بارگرانیا رۆتینا ژیانێ دا.
ژیان ئه‌زموونه‌كە بێ دوماهى یه، هه‌ر تاكه‌كێ ل سه‌ر وێ ئه‌زموونێ به‌کگراوندى خوه هه‌یه، ئه‌ڤجار چ باش یان خراب، خۆش یان نه‌خۆش، ته‌ندروست یان نه‌ته‌ندروست و… هه‌تا ژ روویێ ئایدۆلۆژى ژى ڤه ژیانێ به‌رهه‌مێ خوه یێ تایبه‌ت و گشتى هه‌یه، تایبه‌ت بۆ خولقاندنا كاریکارتێرەکی ب به‌رهه‌م و گشتى ژ بۆ به‌رهه‌ڤكرن و به‌رده‌وامیكرنا په‌یوه‌ندیێن مه‌عریفى یێن جڤاكینیێ، ژ به‌رهندێ ل گور لوژیكێ فه‌لسه‌فى پرسیاره‌ك ل سه‌ر ڤى چه‌مكى په‌یدا دبیت، ئه‌گه‌ر بێژین ئه‌رێ ژیان چییه؟
مرۆڤ دوسته‌كێ وه‌كى غاندى د په‌رتووكا (دووریانێك له به‌رده‌م مرۆڤایه‌تیێ دا) دبێژیت:”ژیان وژدان، جیهان، نه‌مرى و حه‌ژێكرنه/ ” هه‌روه‌ها گیڤار د په‌رتووكا (ئه‌ندرۆ سنكلیر) دا خواندنه‌كا دى دده‌ته ژیانێ، كو “ژیان شوره‌ش و به‌رگریكرنه بۆ ژ دایك بوونا شوره‌شه‌كا دى تر “.
دیسان د روویێ فه‌لسه‌فى ژى دا هه‌ر ژمێژه سوكرات ل سه‌ر دیوارێ په‌رستگه‌ها یۆنانى نڤیسى بوو:”ژیان خوه‌نیاسینه” پلاتوون ژى ب گوتنه‌كا بالكێش تر د په‌رتووكا ( كۆمار) دا دیاركریه: كو “ژیان هیڤیا هه‌مى كه‌سا یه، به‌لێ ب شێوه‌كێ باش هیڤیا كێم كه‌سا یه”، واته، ل گور هزرا من ژى ژیان، دگه‌هشتنا مه‌عریفه‌یه‌كا ئازاد دا ئه‌رك و به‌رپرسیارى یه.
یا ئاشكرا یه ئه‌ڤرۆ ژیانا تاكێ كورد، كه‌فتیه به‌ر چه‌ندین پێلێن گران و دژوار، هه‌تا دناڤبه‌را چه‌مكێ ئازادى و داهێنانێ دا تێكه‌ل بوون و ژناڤبرن په‌یدابوویه، د چه‌مكێ ئابوورى و دراڤى ژى دا چه‌پگه‌رایى و به‌رهنگاریا گه‌نده‌لكاریێ سه‌رهلدایه، چونكو ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره رووبه‌روى (سێ هه‌وا هێزا سار، هێزا گه‌رم و هێزا توند) هاتیه. ئه‌ڤێ وه‌كریه شه‌ر، ده‌رون، نه‌پێداچوون، تارى، گرفت و ره‌وشنبیریا نه زاتى دگه‌ل ژیانا مرۆڤێ ڤێ جوگرافیێ دروست ببیت. راسته ئه‌م هه‌مى ژیانێ دخوازین، به‌لێ پرسیارا سه‌ره‌كى ئه‌وه، ئه‌رێ چه‌ند ژ مه دخوازن ژیانێ وه‌ك ژیان نیاسن تێدگەهن و بده‌نه خواندن ؟ یان ژى ئه‌گه‌ر مرۆڤى، وه‌ك ره‌وشنبیرى و ئاقل سه‌ره‌ده‌رى د فورمێ ژیانێ دا نه‌كر، هینگێ دێ چ روویده‌ت؟ ئه‌رێ رۆتین دگه‌ل مه بوویه به‌شه‌كێ ژیانێ یا به‌رده‌وامى دان ب ژیانێ؟
واته، ژیان ئه‌زموونه‌كێ ب مرۆڤى د به‌خشیت داكو مرۆڤ بۆ خوه په‌ندان ژێ وه‌ربگریت و ئه‌گه‌ر هاتوو مرۆڤ نه‌شیا خوه فێرى وێ بكه‌ت، دده‌مه‌كێ دا یا ئاماده‌یه مرۆڤى فێربكه‌ت.نموونه/ ئه‌و جهـ و وارێن مرۆڤ لێ دژیت یان لێ ژدایك دبیت، ئه‌گه‌ر ڤه‌كولین و پرسیارێ ل سه‌ر وى جهى یان كاودانێن وى جهى نه‌كه‌ت، هینگێ زه‌مینه‌یێ دورستكرنا پرسیارێ و چاره‌سه‌كرنا وێ ژى په‌یدا نابیت و تاك ژى ژ هه‌ژاریا بێكارى و روتینكاریێ ده‌رباز نابیت، چونكو ده‌مێ مرۆڤ ده‌رگه‌هێن وان شاشى و گرێیان نه‌قوتیت، نه‌شێت كزبوون و هشك بوون و ڤالاهیا هنده‌ك تابویان وه‌كى ( سیاسه‌ت مینا/ پارت و كومه‌ل و نوخبه و ئۆپۆزسیۆن، پرسێن ده‌روونى مینا/ ئاقل و بایۆلۆژیا تاكه‌كه‌سى، پرسێن جڤاكى مینا/ هزرێن خه‌له‌ت د خێزان، بنه‌مال، گوند و باژێران دا، پرسێن ئاینى مینا/ مه‌زهه‌ب و ته‌ڤگه‌رێن ئاینى یێن جودا جودا، پرسێن ره‌وشنبیرى مینا/ گه‌هـ و ئورگانێن له‌شى و ئازادیا تاكه‌كه‌سى و هه‌ر تابوویه‌كێ گرێداى فه‌رهه‌نگا كه‌لتوورى) ب شێوه‌یه‌كێ ره‌وا بده‌ته به‌ر پێداچوون یان بێژنگا پاككرن و وه‌رارێ، چونكو “دژیانا مه هه‌میان دا ئه‌گه‌ره‌كێ مه‌زن هه‌یه كو سه‌رچاوه/ ژێده‌رێ هه‌مى روویدان و پێشهاتێن ژیانا مه‌نه وه‌كى خوشى، نه‌خوشى، خه‌م، گریان، ماندیبوون، سه‌ركه‌ڤتن، شكه‌ستن، ئومێدى و بێ ئومیدى، به‌لێ حه‌قیقه‌تا وێ ژیانێ ئێك بیروباوه‌ر هه‌لبژارتیه، ئه‌و ژى به‌رهه‌مێ هزرێ یه، ئانكو ئه‌گه‌ر مه‌بڤێت ژیانا خوه بگوهه‌رین دڤێت (هزر و بیریێن) خوه بگوهه‌رین/ مسعود له‌على/ په‌رتووكا ( تۆ گه‌وره‌ترى له‌وه‌ى كه بیرى لێ ده‌كه‌ى)”.
ئه‌نجام/ راسته دیروكا ژیانێ سه‌دان كێشه و تراژیدى لدویڤ خوه ئینانه، به‌لێ ئه‌گه‌رێ وێ
چه‌ندێ ژى هه‌ر مرۆڤ بووینه. له‌ورا ره‌وشنبیریا ژیانێ ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ چ جاران وه‌ك فه‌رهه‌نگا برێكرنێ نه‌شیایه ببیته ره‌وشنبیریه‌كا شوره‌شگیرى یان ژى یا ده‌ستنیشانكرى، ژ بلى لێكدان، توندى و ململانێ نه‌شیایه هه‌تا ئاسته‌كێ ژى سروشتێ مرۆڤى به‌ره‌ڤ روحه‌كا ئازاد ڤه ببه‌ت، به‌لكو ل سه‌ر ڤێ ره‌فتارێ هه‌ولدایه د چارچۆڤێ سروشتى ژى دا دەستهەلاتێ ل سه‌ر كارێن باش و خراپ بكه‌ت.
هه‌روه‌ها ئه‌و هزره ژى په‌یدا نه‌بوویه جڤاك هه‌ولبده‌ت هه‌لدێرانا هنده‌ك چه‌مك و ده‌رگه‌هێن نوى ل به‌رامبه‌ر دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ وگوهه‌رینا بیاڤێن ژیانێ ڤه‌كه‌ت، بۆ هندێ تێگه‌هێ هزرى ژ روویێ ئازادى، ترس و برس و توندى و نه‌هامه‌تى و ده‌رده‌سه‌ریێ به‌ره‌ڤ دوماهیا كۆلۆنالیزمێ بچیت. ده‌مێ هزرا تاكى ژ رۆتینكرنێ نه‌هێته گوهه‌رین، وى وه‌ختى تاكه‌كه‌س نا بیته خودان بریارا خوه یا سه‌ربه‌خۆ و ب رێكا دانوستاندنێن هزرى و ئه‌قلانى نه‌شێت هه‌لویستان وه‌ربگریت، خوه ئازاد بكه‌ت ، زمانێ خوه دروست بكه‌ت ، ژیانا خوه ب سه‌ركه‌فتیانه دابین و به‌خته‌وه‌ر بكه‌ت و رێكێن چاره‌سه‌ریێ د كێشه و ئالوزیێن خوه دا بینیت.
سه‌ره‌رایى دیرۆك و بوونا خوه ژى نه‌شێت د خواندنا بزاڤ و وه‌رارا ژیانێ دا بینیت، چونكو نه بوویه به‌رهه‌مێ ئه‌جندایه‌كا بهێز، ئه‌ڤجار پێدڤییه ژ نها و پێدا تاك ل ژێر پرۆسیس و سیسته‌مێ ئاقلێ پاتریاكى خوه دوور بگریت و هه‌ولا په‌روه‌رده‌كرنا كاریکارتێرەکێ نوى یێ چێكریێ بده‌ت، هه‌تا بشێت ژ ته‌ڤنێ ڤێ پاشبه‌ندیێ بهێته ده‌ر و راستى باوه‌ریه‌كا سه‌رده‌میانه ببیت.
