دابەشبوونا ئێزدیا دناڤ قەوارێن سیاسیدا

محسن حەسەن حەجی

ئەگەرێ پەیدابوونا ملمڵانەکە سیاسی بەردەوام ل دەڤەرێدا هەیە و لاوازبوونا جڤاکێ ئێزیدی ژلایێ کۆمەلایەتی و ئابووری و ئۆلی ڤە ب شێوەکی راستەوخۆ و هشیاربوونا جڤاکێ ئێزدی لسەر ڤێ چەندێ ب شێوەکی نە راستەخۆ.

ئارمانجێن وان پارتێن نە دیار دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا ڤان جۆرە ئاریشان دناڤ جڤاکێ ئێزیدی دا لسەر بناغەیێ پاراستنا بەرژەوەندیێن پارتێن خۆ یێن سیاسی و ئەڤ بەرژەوەندیە دبیتە پاراستن و بهێزکرنا گرۆپێ خۆیێ حزبی و گرنگی پێدان ب خەلکی لسەر بنەمایێ راکێشان بۆ پارتا خۆ دهێتە نیاسین.

ئەڤجا دهێتە دیارکرن کو نە لسەر بنەمایەکی دیموگراسی دهێنە ئاڤەکرن، دیموکراسیەتا دروست و راستەقینە ئەوە کو هەمی هاوەلاتی بێ جیاوازی پشکداریێ د دەستهەلاتێدا بکەن، ئەڤ پشکداریە چ ب شێوەکی راستەخۆ یان ب رێکا نوینەرێن بۆ خۆ هەلبژارتین دهێتە ئەنجامدان، ژبۆ خۆشکرنا رەوشا هاوەلاتیان ژلایێ جڤاکی و ئابووری و رەوشەنبیری و خزمەتگۆزاریڤە.

 ئانکو جێبەجێکرنا ماف و دەستکەفتێن مڵلەتی نەکو راکێشانا خەلکێ یە بۆ پارتەکە دیارکری یە، لێ ئەگەرێ سەرەکی یێ پەیدابوونا ڤان ئاریشا و کاودانان ڤەدگەریت بۆ دروست تێ نەگەهشتنا جڤاکی یە بۆ سیستەم و فەلسەفە و ئارمانجێن هەر پارتەکێ مە بەرەڤ رێکێن نە دروست و شاشڤە دبەت و گەهشتن بۆ پارتەکە سیاسی لسەر بناغەکی هەڤرکیا کەسەکی دپارتەکە دیتر دا یان لسەر بناغەکی ماددی دبنە ئەگەرێ بەرزەکرنا مافێن خەلکی.

ئەگەر کارتێکرنا دابەشبوونێ بەلاڤ بکەین لسەر جەند بواران :

1- کارتێکرنا دابەشبوونێ ژ لایێ یاسایڤە: دبیتە ئەگەرێ نە پێگیریکرن و پشت گو‌‌ه هاڤێتنا ماف و دەستکەفتێن جڤاکێ ئێزیدی چ ژلایێ دەستهەلاتا (مەحەلی) یان ژی ژلایێ دەستهەلاتا (خۆجهی)ڤە، ئانکو دان پێنەدانا وان ب ئاینی ئێزیدی ب شێوەیەکی روون و ئاشکرا وەکو ئاینێن دیتر یێن دناڤا کوردستان و عراقێ دا دژین و ب پلەکە جیاواز ژ ئاینێن دیتر دهێنە نیاسین، ئەڤەژی ئاماژێ ددەت بۆ جێبەجێ نە کرن و پشت گوهاڤێتنا وان مافێن سەرەکی یێن ب هەر هاوەلاتیەکی ئێزدی ڤە گرێدای یێن دناڤ عیراقێدا دژین ب گشتی و تایبەتی یێن ل دەڤەرا شنگالێ دژین (ژبەرکو ئاکنجیێن شنگال هەری پتر ئێزیدینە) کو دبێ بەهرن ژپێداویستیێن خۆ یێن ژیانێ و ساخلەمیێ، ئانکو نەبوونا وەکهەڤیەکە بێ جیاوازی ژلایێ دەستهەلاتێ ڤە دناڤبەرا هەمی تاکێن جڤاکێ دا ئانکو دماف و ئەرکاندا لگۆری یاسایێ و پەیوەندیێن جڤاکی وەکی یەکبن.

 2- کارتێکرنا ڤێ دابەشبوونێ ژ لایێ سیاسی و ئابووری ڤە: ئەڤ کارتێکرنە ژ لایێ سیاسیڤە دبیتە ئەگەرێ لاوازبوونا ئێزیدیان ددەستهەلاتێدا و نە گەهشتنە داخوازیێن مە بۆ دەستهەلاتا بلند، ئەڤەژی ئاماژێ ددەت کو وەک هەر جڤاکەکی دیتر تاکە کەسێن ئێزیدی پشکداری ددەستهەلاتێدا نا کەن لدیڤ رێژا وانە جێگر ژ ئاکنجین کوردستانێ و هەر وەک وێ سەرەدەریێ ژلایێ دەستهەلاتا عراقێ ڤە دگەل جڤاکێ ئێزیدی دهێتە بکارئینان ژلایەکیڤە، ژلایەکی دیڤە یێ نە دیار چ ژلایێ حکومەتا هەرێما کوردستانێ یان حکومەتا عراقێ ڤە پتریا وان پۆستێن دهێنە پێشکێشکرن بۆ جڤاکە ئێزیدی نە لگۆر پسپۆر و شارەزابوونا وان کەسانن. ئەرێ هەر ئەڤ ژی گرێدایە ب پلانێن وان پارتێن سیاسێڤە؟

ژلایێ ئابووریڤە ژی کارتێکرنەکە مەزن لسەر جڤاکێ و دەڤەرێ هەیە ژبەرکو بەلاڤبوونا ئێزیدیان دناڤا قەوارێن سیاسیدا و نەبوونا نوینەرەکی راستەقینە یێ چڤاکێ ئێزیدی ژبۆ داخوازکرنا مافێن جڤاکی ژلایەکیڤە، ژلایەکی دیترڤە کۆنترولکرنا ئیدارا دەڤەرێن ئێزیدی ژ لایێ پارتێن سیاسی ڤە و ب تایبەت پارتێن نە شرعی دێ بیتە ئەگەرەکی ب سناهی ژبۆ کۆنترولکرن لسەر داهاتێ سالانە ئانکو دەست بسەر داگرتنا بوودجێ سالانە یێ دەڤەرێ، ئەڤ چەندە ژی دبنە رێگر دپێشکەفتن و ئابووریا دەڤەرێدا وهەروەسا ئاڤاکرنا دەڤەرێ چ ژلایێ زانست و زانینێ ڤە یان ژلایێ بیناسازیێ ڤە نە لگۆر رێژا پێتڤی دهێتە ئاڤاکرن بتنێ لگۆر وێ رێژێ دهێتە ئاڤاکرن یا گرێدایی ب رێژا خەلکێ دگەل وێ پارتا دەستهەلاتدار، ژبەر هندێ هەتا ئیرۆ رۆژ دەڤەرێن جڤاکێ ئێزیدی لێ دژین دبێ خودانن ژ لایێ هەردوو حکومەتانڤە.

3- کارتێکرنا دابەشبوونێ ژلایێ ئارامی و تەناهیێ ڤە: ب تایبەتی ئەڤ جۆرە دابەشبوونە پەیداکرن و ئازراندنا دەروونەکی نەخۆشە بۆ جڤاکی و هێلانا وی جڤاکی یە ب شێوەکی بەردەوام د وی دەرونیدا. هەر بگرە ژپشتی شکەستنا رژێما بەحس و دەستپێکا پەیدابوونا ڤان قەوارێن مافێ پاراستنا ئیمناهیێ بۆ خەلکێ ئێزیدی نەبوویە و ب تایبەتی خەلکێ دەڤەرا شنگال، هەروەسا ژ ئەگەرێ دابەشبوونا جڤاکێ ئێزیدی دناڤ قەوارێن سیاسی دا ئەگەرەکی هەری سەرەکی و ب سناهی یە ژبۆ پەیداکرنا باردۆخەکی نەی جێگر ددەڤەرێدا و دوور ژ ئارمی و تەناهیێ، پەیدابوونا ڤان جۆرە نەخۆشی و ئاریشەیان ڤەدگەریت بۆ وان پارتێن سیاسی یێن دململانەکە بەرداوم دانە دگەل پارتێن دیتر ژبۆ راکێشان و کۆنترولکرنا خەلکی و دەڤەرێ.

گومان نینە کو دێ بنە ئەگەرێ نە جێگریەکە بەردەوام ددەڤەرێدا، لێ کەسێن ل دەستپێک و دوماهیێ دبنە قوربانیا پلانێن وان یێن سیاسی هەر خەلکێ هەژارێ دەڤەرێ یە و ژ بیر نەکەین ژبەر وان هەمی ئەگەران دێ ئەو دەڤەرێن ئێزیدی لێ دژین دبێ بەهربن ژ ئاڤاکرنێ و پێشکەفتنا زانستی و پشکداریا وان دبوارێن جۆرا و جۆر دا….هتد.

هەروەسا هەر پارتەکە بهێتە دامەزراندن ل کیژ جهێ جیهانێ بیت و چ جۆرە سیستەمێ دەستهەلاتی بکاربینت و پێکۆلا دکەن ژبۆ ب دەستڤەئینان و مسوگەرکرنا ئارمانجێن پارتا خۆ، ژوان ئارمانجا ب دەستڤەئینانا پلە و پۆستێن هەری گرنگ د دەستهەلاتێ دا، لێ جڤاکێ ئێزیدی داخوازا چ پلە و پۆستەکی بەرز ناکەت د دەستهەلاتێ دا و داخوازا ئاڤاکرنەکە وەکی وەلاتێن پێشکەفتی ژی ناکەن، بەلکو بتنێ داخوازا ئاشتی و ئازدی و پێکڤەژیان و ئارامی و وەکهەڤی و پێداویستین ژیانێ و ئاڤاکرنەکە لگۆر خۆ دکەن، ل هەمبەر ئەوا بسەرێ وان هاتی ددرێژیا دیروکێدا.

ئارمانجا من ژ نڤیسینا ڤێ گوتارێ ئەوە نەکو جڤاکێ ئێزدی دویربیت ژ پشکداریکرن د دەستهەلاتی و سیاسەتێ دا، بەلکو پشکداریا مە دڤان قەوارێن سیاسێن جۆرا وجۆر دا و ئارمانجێن وان یێن نە دیار، دبنە ئەگەرێ گەهاندنا مە بۆ ڤان جۆرە ناکوکی و کاودانێن نێگەتێڤ و ئارستەکرنا جڤاکی بۆ پاشەرۆژەکە نە دیار، ئەڤ چەندە هەمی دیاردکەت کو دابەشبوون دناڤ قەوارێن سیاسێن جۆراوجۆر دا دژی ئاڤاکرن و یەکگرتنێ یە. ئەرێ ژلایەکی دیڤە دبیت ئەڤ کاودان و زیانێن مادی و گیانی ژبەر مادێ ١٤٠ بیت؟